Jak pracować z przekonaniami, które mogą być głęboko zakorzenionymi nawykowymi schematami myślowymi przekładającymi się bezpośrednio na zachowania? Przekonania są niewidoczne, ale ich rezultaty odczuwalne są na co dzień. Odbiciem wewnętrznych przekonań jest zewnętrzna, namacalna rzeczywistość. Twoje przekonania objawiają się we wszystkim, co Cię otacza. Bywa tak, że niewspierające przekonania blokują przepływ energii w określonym obszarze życia i powodują, że niechciane sytuacje powtarzają się. Są niczym magnez i przyciągają sytuacje i zdarzenia o podobnym rezultacie do momentu, aż stare niesłużące programy nie zostaną zauważone i przepracowane.

Zmiany przekonań na wielu poziomach

Zmianę przekonań można rozpatrywać na wielu poziomach np. poziome logicznym (poprzez metodę RTZ), emocjonalnym i energetycznym (poprzez zajęcie się emocjami). Poniżej proponuję obrazowe wyjaśnienie pracy z przekonaniami,  która umiejscawia przekonania w szerszym kontekście (części świadomej i nieuświadomionej), pozwalającym na systemowe podejście do warunkowania zmiany.

Model Diltsa 

Często nazywany modelem poziomów neurologicznych*, modelem procesu zmian. Model ten składa się 6 poziomów (obrazek poniżej):

Środowisko Gdzie? Z Kim? Kiedy? (Otoczenie: ludzie, miejsce) – to warunki zewnętrzne, w których działamy. Aby nastąpiła zmiana na tym poziomie, konieczna jest fizyczna adaptacja w środowisku zewnętrznym. Czy to przeprowadzka, czy poznanie nowej grupy znajomych, czy też np. zakupienie butów, jeśli chce się zacząć biegać. Czynniki środowiskowe determinują możliwości i przeszkody, z którymi trzeba się mierzyć przy zmianie. Przykład: “urodziłem się w artystycznej rodzinie”.

Zachowanie Co robię? Zachowanie to reakcja na otoczenie, ale też stan emocjonalny, czy fizyczny. Zdarza się, że zachowanie nie odzwierciedla w pełni zdolności, czy umiejętności. Może wiązać się też z nieadekwatną (nieadaptacyjną) reakcją na sytuację (krzyk, załamanie, kiedy coś pójdzie nie po myśli). Na zachowanie wpływ mogą mieć również aktualne stany emocjonalne, nastroje, samopoczucie w danym momencie. Przykład: “udało mi się to zrobić, ponieważ byłem pełen energii i zapału”, “czuję się zbyt przygnębiony, aby się tym teraz zająć”. Aby dokonać zmiany, konieczne jest podjęcie konkretnych kroków, akcji w określonym kierunku. 

Umiejętności Jak? Na umiejętności składają się strategie, kompetencje, zdolności do wykonania działania. Strategie, to wewnętrzne modele postępowana, wyuczone w drodze obserwacji, doświadczenia, często stosowane nieświadomie. Przykład: “świetnie jeżdzę autem”,”władam językiem obcym na średnio-zaawansowanym poziomie”   

Przekonania Co o tym myślę? Na przekonania składają się opinie, zdania, wierzenia o świecie i nas samych. Przekonanie, mogą wzmacniać lub osłabiać umiejętności, działania. Przykład: “tylko ludziom zdolnym, udaje się odnieść sukces w życiu”  

Wartości Co jest w tym ważnego? Wartości to zbiór zasad, określających, to co jest ważne dla jednostki. Przedstawiają dążenia, kierunek rozwoju, wyrażają nadrzędny cel życiowy. Wartości są siłą napędową i głównymi motywatorami ludzkiego działania. Jesteśmy w stanie pokonać ogromne bariery, aby żyć zgodnie z nimi.  

Tożsamość Kto? Kim jestem? Tożsamość określa to kim się jest, jak i to kim się nie jest. Może też określać życiowe role, jakie się pełni i z jakimi się utożsamia: “jestem samotną matką”. Tożsamość mocno kontroluje nieuświadomione (oraz wartości i przekonania) poziomy logiczne. 

Misja Po co? Misja określa sens istnienia, kierunek działania. Wpływa na decyzje, wybory, motywację, poczucie wewnętrznej spójności, spełnienie. Jest tym, czemu podporządkowane zostaje funkcjonowanie jednostki, tym co stanowi najwyższą wartość, do której spełnienia dąży. Przykłady: “działam na rzecz ochrony środowiska, bo Ziemia jest naszym domem”

Duchowość Kto jeszcze? Duchowość może być postrzegana przez każdego inaczej, odnosi się do powiązania z Wszechświatem, wyższą inteligencją, Bogiem, czymś ponad fizycznym wymiarem. Przykłady: “Wszechświat się mną opiekuje”, “Bóg nade mną czuwa”. 

Korzyści pracy z poziomami logicznymi 

Model Diltsa w obrazowy sposób przedstawia jakie elementy mają wpływ na zmianę i czym charakteryzują się poszczególne poziomy w kontekście zmiany. Model ten pokazuje zależności pomiędzy poszczególnymi poziomami: zmiana w jednym elemencie pociąga zmiany w innych obszarach. Jeśli zostanie zachwiana równowaga między poszczególnymi poziomami dochodzi do odczuwalnego dyskomfortu emocjonalnego. Pozwala na to zidentyfikowanie, w jakich obszarach została zachwiana równowaga.  

Korzystając z tego modelu łatwo nazwać przyczynę problemów, poprzez poznanie jej źródła. Pozwala to również wzmocnić zmianę, integrując ją na wszystkich poziomach (wyznaczając strategię działania na jej świadomych poziomach i zakotwiczając ją w tych nieświadomych np. poprzez intencję, pracę z medytacjami ukierunkowanymi na konkretny obszar). 

Podejście poznawczo-behawioralne z psychologii

W modelu Diltsa do poziomów behawioralnych (od ang. behaviour – zachowanie) zaliczają się: środowisko, zachowanie i umiejętności. Są to widoczne, materialne elementy życia. Do poziomów poznawczych pozostałe, czyli: przekonania, wartości, tożsamość, misja, duchowość. Są to niematerialne, nienamacalne elementy naszego życia, które przekładają się na świat materialny. 

Procesy poznawcze polegają na przyswajaniu, przetwarzaniu informacji z otoczenia, a następnie ich wyrażaniu poprzez zachowanie, reakcję. Procesy poznawcze to myśli, przekonania, wewnętrzne dialogi, opinie czy wartości.  

Szczególnie istotne przy tym są nawykowe spostrzeżenia, oraz nawykowe przekonania dotyczące tych spostrzeżeń, ponieważ nawyki stanowią część tożsamości, natury człowieka. 

Działając na poziomie poznawczym (pracując nad rozwojem świadomości, poszerzaniem perspektywy) łatwiej osiągnąć rezultaty na poziomie behawioralnym. Dzieje się, tak dlatego, że motywy działania są częścią tożsamości, są z nią spójne i w tym zakresie logicznie wytłumaczalne. Stąd też, aby wprowadzić trwałą zmianę dobrze jest pracować na poziomie poznawczym (czyli z przekonaniami, myślami, które mają bezpośredni wpływ na emocje, wynikają one z wartości i przekładają się na motywację), i wówczas dostosować do niego spójne sposoby działania.  

Tu podam przykład z dietą. Motywacja (nie tylko do odchudzania) w dużej mierze wiąże się z tożsamością. Powtarzane nawykowe przekonania (myśli): zawsze miałam grube kości i wyznawane wartości: jedzenie jest dla mnie najważniejsze, są punktem wyjścia. W takim przypadku pracę ze zmianą należy podjąć na głębszym poziomie – wartości i niewspierających przekonań, które będą blokować zmianę tożsamości (jestem szczupła). Można do tego wykorzystać medytację z wizualizację, jednak zawsze warto pamiętać, aby ze zmianą pracować na wielu poziomach.

* Uczenie się i zmiana spowodowana procesem uczenia się, może odbywać się na różnych poziomach neurologicznych. Nauka np. nowego zachowania, wpływa na zmiany połączeń neuronowych w mózgu. Przedstawia, jak wczesnodziecięce uwarunkowania, nawyki, przekonania kształtują życie i jak wyrażają się w świecie fizycznym (środowisko, zachowanie).