Czy zdarzyło Ci się zareagować w określony sposób na sytuację, nie wiedząc nawet dlaczego właśnie tak, a nie inaczej postępujesz? Czy nurtuje Cię pytanie skąd bierze się działanie na tzw. “auto-pilocie”?

Jedną z możliwości poznania odpowiedzi na te pytania, jest poznanie tego, jak działa ludzka świadomość. Według definicji*:

Świadomość to podstawowy i fundamentalny stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie. 

Zatem jak to możliwe, że część wykonywanych przez nas działań odbywa się automatycznie i często pozostają one jednak nieuświadomione? 

Z pewnością, automatyczny sposób działania, jest odciążający dla naszego organizmu, gdyż nie wymaga uruchamiania licznych procesów, np. procesu myślowego, podejmowania decyzji – które, co istotne zabierają nie tylko czas, ale też pochłaniają życiową energię. Stąd też działając na tzw. “auto-pilocie” nie musimy zastanawiać się nad niektórymi działaniami i poświęcać im swojej uwagi. Zadziewają się odruchowo, stanowią wyuczone nawyki reakcji i zachowań, i tym samym ułatwiają nam życie.

Na przykład posiadając długą praktykę w prowadzeniu auta, pewne zachowania stają się “naturalne”, w związku z czym, działanie odbywa się automatycznie, nie wymaga takiego samego stanu skupienia, jak przy samej nauce jazdy.

Podobnie jest przy nauce języka obcego. W pewnym momencie, przy odpowiednio intensywnej praktyce, nie zastanawiamy się już nad zasadami i regułami, zaczynamy swobodnie mówić. 

Wiele zachowań i reakcji stanowi wyuczony i nawykowy sposób działania.

Niektórzy naukowcy wiążą to z działaniem mózgu**. Wystarczająca ilość powtórzeń tego samego działania (czyli innymi słowy nauka) powoduje wytworzenie w mózgu pewnych połączeń neuronowych, które z czasem automatycznie “odpalają” się w określonej sytuacji np. mówienia językiem obcym lub przy prowadzeniu auta, powodując owo działanie na “auto-pilocie”. 

Automatyczne działanie jest zatem w pewien sposób dla nas korzystne (bo kosztuje ciało, mózg mniej energii). Problem może pojawić się, kiedy pewne działania są niewspierające i stanowią wyzwanie, gdyż niosą za sobą obciążające konsekwencje (w psychologii noszą one nazwę nieadaptacyjnych schematów zachowań). Na przykład, reagowanie złością kiedy ktoś się z nami nie zgadza, reagowanie krzykiem na stresujące sytuacje, utrudniający działanie krytycyzm. Pewien sposób reakcji może być niekorzystny i stawać się męczący. Jednak do póki pozostaje on nieuświadomiony, trudno go wyeliminować. (Więcej na temat nawyków i przekonań piszę w artykule tutaj.)

Dlatego tak często mówię o tym, że warto budować świadomość na własny temat, a przede wszystkim:

• swojego sposobu myślenia (na poziomie poznawczym),
• uczuć (na poziomie emocjonalnym)
• oraz zachowania (na poziomie behawioralnym), w interakcji z innymi i ze sobą. 

Jak pracować ze świadomością?

Pomocna tu może być też wiedza na temat poziomów świadomości. Choć podziałów i sposobów interpretacji świadomości jest wiele, to poniżej przedstawione przeze mnie uproszczone podejście powinno ułatwić pracę nad świadomą zmianą sposobu myślenia. Wyróżnia ono 3 poziomy świadomości: 

1. Podświadomość. Małe dziecko. Niższe JA. Ego – “mi”.

W ten poziom wpisują się schematy myślowe, nawyki, zachowania, reakcje wyuczone w głównie w dzieciństwie (dokładniej o tym jak kształtuje się nasza podświadomość piszę tutaj). Często określane mianem oprogramowania – dobrze znanego sposobu działania w środowisku określonej jednostki. Kształtuje się ona w głównej mierze przez podatność i jeszcze nie w pełni rozwiniętego mózgu dziecka na środowisko zewnętrzne. Poprzez obserwację, małe dzieci bez oceny chłoną wszystko, co je otacza i uczą się “osmotycznie” podstawowych zachowań i sposobów myślenia. Stąd też odzwierciedlają sposób myślenia i działania swoich rodziców lub osób, z którymi spędzają najwięcej czasu.

Często podświadomość przejawia się w bezrefleksyjnym i automatycznym działaniu. Stanowi dla danej osoby najlepiej znany, bo dobrze wyuczony sposób myślenia i zachowania. 

Zapisane w podświadomości sposoby działania to wyuczone reakcje, które mogą być następstwem doświadczenia z wcześniejszych okresów życia. Na przykład wyżej wspomniana jazda autem, czy władanie językiem obcym. 

Przykładem niekorzystnego działania (można powiedzieć wydedukowanego, na podstawie wczeszśniejszego, własnego doświadczenia), może być następujący schemat myślenia: mój pierwszy chłopak mnie porzucił dla innej ładniejszej dziewczyny i od tamtej pory noszę w sobie przekonanie, że inne dziewczyny są ode mnie lepsze, dlatego teraz wolę nie angażować się w związki, bo boję się, że mój partner mnie i tak porzuci dla fajniejszej osoby. 

Powyższy schemat myślenia równie dobrze mógł nieświadomie zostać zaadoptowany we wczesnym dzieciństwie (np. w sytuacji, gdy rodzice nie poświęcali dziecku wystarczającej uwagi – pozostawiali je same, gdy płakało, potrzebowało opieki), a wszystkie późniejsze interpretacje zachowań innych ludzi sprowadzać mogły się właśnie do schematu myślenia w kategoriach odrzucenia.

Patrząc na ten poziom świadomości z perspektywy rozwoju osobistego, można stwierdzić, że charakteryzuje się on dość zawężonym sposobem postrzegania siebie w świecie. Podobnie jak małe dziecko uzależnione od opieki innych, na tym poziomie świadomości dostrzega się ograniczoną możliwość wpływu na swoje życie. Jest to sposób postrzegania życia z poziomu ego (u małych dzieci egocentryzm jest naturalny), skoncentrowanego na “mi” i “ja”. Na przykład: “mi się przydarzyło”, “dlaczego mnie to spotyka?” – w stwierdzeniach tych, doszukuje się winy pośród innych lub w sobie – to postrzeganie siebie jako obiektu wpływów innych ludzi, okoliczności czy zdarzeń z zewnątrz. Takie podejście pozbawione jest poczucia sprawczości i dość mocno kojarzy się z byciem ofiarą, bez możliwości wpływu na własny los.

Poziom tej świadomości kalibruje poniżej 200 (nadzieja/odwaga) według skali poziomów świadomości D. R. Hawkins***. Szczegóły w tabeli (wyjaśnienie i opis poziomów emocjonalnych w przypisach na końcu artykułu):

Źródło: strona informacyjna wydawnictwa Virgo. 

2. Świadomość. Samoświadomość. “Dzięki mnie.” 

To stan, w którym następuje uzmysłowienie własnego sposobu myślenia i podjęcie świadomej decyzji na temat sposobu działania w odniesieniu do zaistniałych sytuacji. Działanie na tym poziomie wprowadza dystans do zdarzenia, pozwala na wybór reakcji. Nie jest to zachowanie automatyczne, ale poprzedzone refleksją na temat danej sytuacji i analizy potencjalnych rezultatów. Wpływ na rozwój świadomości mają wcześniejsze doświadczenia a w szczególności refleksja i przemyślenia związane z konkretnymi wydarzeniami z przeszłości w celu zmiany na lepsze.

Jest to stan, w którym następuje swoiste przebudzenie z poczucia bycia ofiarą i spoglądania na świat poprzez pryzmat ego w kierunku świadomości, że poprzez wzięcie odpowiedzialności za własny los (czyli pracy nad sposobem myślenia oraz zachowania) przyczyniamy się do własnego rozwoju osobistego.

Na tym poziomie świadomości kompletnie zmienia się percepcja i postrzeganie swojego życia z “mi” na “dzięki mnie”. Proces ten wiąże się z przekonaniem i zaufaniem, że w świecie panuje harmonia i doskonałość a wszystko zadziewa się  po to, aby stymulować wzrost i zmianę na lepsze. 

Efektem tego, może być bardziej świadome stawianie granic, poczucie, że można chcieć od życia więcej, inaczej niż przewidują, czy też oczekują inni. To także bycie świadomym samego siebie, swoich pozytywnych i negatywnych stron, bez lęku, skrępowania, że coś jest nie tak.  To odpuszczenie konieczności bycia “kimś” i stanie się sobą (akceptacja siebie w pełni, swoich zalet i wad). 

To ciekawość i otwartość na zmiany zamiast defensywności i potrzeby posiadania racji. To świadomość odpowiedzialności i współtworzenia swojej rzeczywistości.

Poziom tej świadomości kalibruje między wartościami 200 (nadzieja/odwaga) a 400 (zrozumienie/empatia) według skali poziomów świadomości D. R. Hawkins ****

3. Nadświadomość. Intuicja. Wyższe JA – “poprzez mnie” 

Kontakt z nadświadomością następuje poprzez wyciszenie podświadomości i świadomego umysłu. To wyzbycie się etykiet i ocen na własny temat. To bycie ponad tym (lub obok tego), kim się jest według społecznych standardów.

Z nadświadomością mamy do czynienia w wyciszeniu podczas medytacji (kiedy fale mózgowe operują na poziomie alfa, theta, delta), jak również, kiedy odczuwamy w życiu stan “flow” (w psychologii określany mianem przepływu). To te momenty, gdy pochłonięci jesteśmy czynnością (np. gdy uprawiamy sport, jesteśmy w pełni zaangażowani w pisanie, czytanie, malowanie i inne twórcze działania).

Nadświadomość przychodzi do nas również w formie intuicji, odczuwanej jako delikatny impuls, który z niewiadomych, czasem mało rozsądnych powodów zachęca do pewnego działania.

Nadświadomość wyłania się ponad logicznym myśleniem, charakterystycznym dla lewej półkuli mózgu i wskazuje najlepsze rozwiązania, pomysły, wyjścia z sytuacji. W tym stanie świadomości brak potrzeby kontroli, naprawiania, kierowania, charakteryzuje się ona pełnym poddaniem i zaufaniem do życia.

W stanie tym, jest się wrażliwym na przepływająca energię, która dzięki wchodzeniu w wyższe stany emocjonalne, daje swój wyraz w kreatywności, przybierającej postać materialnych, fizycznych form – proces twórczy zadziewa się “poprzez mnie”. Wystarczy dostroić się emocjonalnie do poziomu przekraczającego wartość 400 (zrozumienie/empatia) w skali poziomów świadomości D. R. Hawkins.  

Stan określany również mianem wyższego JA, ze względu na swoistą mądrość, inteligencję przekraczającą nasze, często ograniczone spojrzenie na sytuację. Ta działanie z poziomu empatii, współczucia, miłości i innych wzniosłych uczuć przybliżających nas do naszego najwyższego potencjału, prawdziwej wersji nas samych. 

Z każdym poziomem świadomości można pracować na różny sposób

Oto kilka ogólnych sposobów wspierających pracę ze świadomością:  

1. Uważne i nieoceniające obserwowanie emocji, zachowań, myśli. Wsparcie dla siebie samego, zadbanie o swoje potrzeby emocjonalne. 
2. Kierowanie się i poszukiwanie rozwiązania dla sytuacji z poziomu możliwie najwznioślejszych uczuć, takich jak: akceptacja, empatia, współczucie, miłość zamiast złości, strachu, zazdrości.
3. Dbanie o to, by dobrze czuć się na co dzień: przebywać we wspierającym środowisku i w dobrym samopoczuciu. Podnosić swoją energię poprzez regularne wyciszanie: medytacje, relaksacja, dopuszczenie, wysłuchanie swojej intuicji, ale też rozwijanie hobby, zajmowanie się czynnościami, które sprawiają radość i poczucie bezpieczeństwa, wprowadzają poczucie dobrostanu. 

Zasadniczym zadaniem pracy ze świadomością jest poszerzanie wiedzy na własny temat, po to by uwolnić się od niewspierających schematów myślowych i starych, niekorzystnych trybów zachowań. Nadrzędnym celem takiej pracy ze samoświadomością jest to, by żyć szczęśliwiej, w pełni swojego potencjału, w zgodzie ze sobą, ponad ograniczeniami z przeszłości.