Przekonania to myśli, które są subiektywnym sposobem postrzegania świata. Są założeniami na temat siebie i innych. Wyrażają się poprzez wiarę w słuszność, prawdziwość przyjętego systemu myślenia. Są pewnymi filtrami przez które postrzegamy rzeczywistość. Dzięki przekonaniom łatwiej ocenić sytuacje, ponieważ pozwalają na szufladkowanie spraw. Dają poczucie bezpieczeństwa, gdyż upraszczają i porządkują świat.

Zasadniczo przekonania nie są ani dobre ani złe. Jest to po prostu sposób oceny i postrzegania świata, różny dla każdego. Dyskomfort związany z przekonaniami może pojawić się przy odczuwaniu tzw. dysonansu poznawczego. Powstaje on, kiedy jakaś myśl (np. nowa informacja) lub zachowanie pozostaje w sprzeczności z osobistym przekonaniem lub postawą. Częstym sposobem, w jaki ludzie eliminują ten psychiczny dyskomfort, jest racjonalizacja. Na przykład poprzez przyjęcie dodatkowych, nowych przekonań, dzięki którym mogą zachować zarówno dotychczasowe przekonania i postawy, jak i nowe niezgodne z nimi myśli i działania. Wydaje się to dziwne, ale często tak właśnie obchodzimy się z sytuacjami, które powodują dysonans poznawczy. Innym sposobem może być nie przyjmowanie, odrzucanie z góry nowych informacji.*

Dlaczego ludzie niechętnie zmieniają swoje przekonania? Jednym z powodów dla których tak się dzieje może być niechęć do zmian (spowodowana lękiem przed nowym, nieznanym). Innymi obawa przed wyłamaniem się poza przyjęte społeczne normy i schematy („co pomyślą inni”), czy też brak świadomości, że można inaczej. Skłonność do zmiany przekonań wiąże się w dużej mierze ze samoświadomością, jak również otwartością jednostki na potrzebę zmiany.

Skąd biorą się przekonania? 

Przekonania nabyte mogą zostać w drodze obserwacji środowiska zewnętrznego, naukę i przejmowanie postaw innych – dlatego tak istotne jest towarzystwo, jakie sobie dobieramy. Powstają na drodze osobistych przeżyć. Każdy z nas ma właściwe dla siebie systemy wierzeń i przekonania, zgodne z jego subiektywnymi przemyśleniami na temat przeszłych doświadczeń. 

Jednak najwięcej przekonań przejętych zostaje od rodziców, opiekunów, rówieśników w okresie do 8 roku życia. Wpływ mają na to takie czynniki jak:

1. Kompletna zależność małego dziecka od dorosłych. Dzieci niczym gąbka chłoną wiedzę z obserwowanego zewnętrznego świata (mówi się nawet, czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – jak wiele prawdy jest w tym powiedzeniu). Małe dzieci nie potrafią oceniać sytuacji, zdane są na osoby dorosłe. Postrzeganie świata dzieci w dużej mierze bazuje na zachowaniu najbliższych im osób, gdyż obserwując, uczą się z reakcji i podstaw innych.
2. Sposób rozwoju mózgu i jego działanie w najwcześniejszym okresie dzieciństwa. Mózg rodzącego się dziecka, nie jest ostatecznie ukształtowany, jego rozwój jest wyraźnie obserwowany wraz ze zmianą zachowania maleństwa. Istotne jest też, że mózg małych dzieci operuje na falach delta – dziecięcy mózg w tym stanie wyłącznie przyswaja informacje. Posługując się żargonem komputerowym, proces ten można porównać do instalacji oprogramowania (przekonań, wierzeń, schematów zachowań) na twardym dysku (czyli w mózgu, a dzieje się poprzez wytwarzanie określonych połączeń neuronowych). 

Poniżej przedstawiam w skrócie opis działania fal mózgowych oraz przypisane do nich kategorie wiekowe, pomagające wyjaśnić, dlaczego nieświadomie przyswajamy postawy i przekonania najbliższego otoczenia w szczególności od najmłodszych lat**:

• fale delta (od narodzin do 2 roku życia) mózg funkcjonuje na poziome najniższych częstotliwości fal, od 0,5 do 4 cykli na sekundę. Ten zakres aktywności elektormagnetycznej u dorosłych występuje w stanie głębokiego snu (i czasem medytacji). Niemowlęta natomiast pozostają głównie w stanie delta, co wyjaśnia, dlaczego przebywają w stanie czuwania nie dłużej niż przez kilka minut i mogą spać z otwartymi oczami. Funkcjonują na poziomie podświadomości, a informacje pochodzące ze świata zewnętrznego wnikają w ich mózg niemal bez udziału myślenia krytycznego i oceniania. Myślący mózg (kora nowa), czyli umysł świadomy operuje wówczas na bardzo niskim poziomie.
• fale theta ( między 2 a 5 lub 6 rokiem życia), dziecko przejawia nieco wyższe częstotliwości w zapisie elektroencefalograficznym (przedział 4-8 cykli fal na sekundę). W tym stanie dzieci wydają się być pogrążone w swoim świecie (fantazji, abstrakcji, wyobraźni), niczym transie. W nieznacznym stopniu wykazują oznaki krytycznego i racjonalnego myślenia. Wszelkiego rodzaju uogólnienia i stwierdzenia (np: chłopaki nie płaczą, jak zmokniesz to się przeziębisz) są bezpośrednio kodowane w podświadomości.
• fale alfa (między 5 a 8 rokiem życia, częstotliwość fal 8-13 cykli na sekundę), na tym etapie rozwoju zaczyna się kształtować umysł analityczny: dziecko rozpoznaje i interpretuje prawa rządzące światem zewnętrznym i wyciąga wnioski na ich temat. W tym okresie, wewnętrzny świat wyobraźni wydaje się tak samo realny, co świat zewnętrzny. W tym czasie dzieci świetnie udają np: że są delfinem, gwiazdką i potrafią w tym stanie bez znudzenia pozostać kilka godzin. 
• fale beta (między 8 a 12 rokiem życia i później, częstotliwość fal wzrasta nawet powyżej 13 cykli na sekundę), od tego momentu następuje wyraźna granica między podświadomością i świadomością. Włącza się świadome, analityczne myślenie. Od 13 roku życia, zaczyna wzrastać typowy dla dorosłych zakres fal beta: niskie, średnie, wysokie.

Przekonania kształtują rzeczywistość?

Przekonania odgrywają decydującą rolę w życiu, gdyż wpływają na postawy i zachowania. To Twoje przekonania decydują o podejmowanych przez Ciebie wyborach w życiu. To, co myślisz na własny temat będzie zasadniczo kierować Twoją motywacją i wpływać na decyzje, jakich dokonujesz.  Przekonania determinują również Twój sposób postrzegania i oceny rzeczywistości, i tym samym bezpośrednio wpływają na to, jak odbierasz wydarzenia i sytuacje w świecie zewnętrznym. Czasem będą to przekonania wygodne, bo dobrze znane i powtarzane, ale na przykład niekoniecznie służące Twojemu zdrowiu. Dlatego tak istotne jest przyglądanie się swoim zachowaniom, a nawet emocjom, gdyż mówią one wiele na temat przekonań, czyli wyuczonego sposobu myślenia.    

Czym kierować się przy ocenie przekonań?

Najlepiej zdrowym rozsądkiem (o 5 cechach zdrowego myślenia piszę tutaj). Ponadto warto wiedzieć, że:

– wspierające przekonania będą powodowały rozwój i podejmowanie działań w kierunku realizacji założeń np. celów, marzeń, będą powodować, że pomino trudności, nie poddamy się, gdyż wierzymy, że coś prędzej czy później się uda lub, że coś nam się należy.

– ograniczające przekonania będą powodowały niechęć do zmian, mogą stać się powodem autosabotażu, prowadzącego do braku podejmowania działań, będą podcinać skrzydła. Np: jeśli uważasz, że matematyka jest łatwa, to nie będzie Ci trudno się jej uczyć. Jeśli jesteś przekonany, że to najtrudniejszy przedmiot, to prawdopodobnie nic nie zmusi Cię do studiowania tej dziedziny wiedzy.

Dobrze też mieć świadomość, że każdy jest inny, ma indywidualne potrzeby i predyspozycje. Zmiana przekonań nie poparta szczerą refleksją na ich temat, może nie tylko nie przynieść rezultatów, ale mijać się z celem. Dlatego warto wszelkie zmiany odnosić do siebie, zadawać sobie pytania: 

• A jak ma się to do mnie?
• Jak ja się z tym stwierdzeniem czuję?
• Czy ono mnie wspiera, czy może przed czymś blokuje? 

Istotne jest budowanie świadomości na własny temat. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat, potrzebujesz wsparcia w tym procesie, zapraszam do mnie na coaching.

Czy zatem jest sens zmieniać przekonania?

Tu warto sobie zadać pytanie: “po co chcę zmienić swoje przekonania i o jakie konkretnie przekonania chodzi?” Jeśli nie lubisz matematyki i nie potrzebujesz jej studiować, bo wolisz w tym czasie czytać książki, to zmuszanie się do nauki przedmiotu ścisłego, może okazać się bezowocną stratą czasu. Jeśli jednak jest coś na czym Ci zależy, co chcesz osiągnąć, ale z jakiegoś powodu nie jesteś w stanie tego zrobić, wówczas można przyjrzeć się tej konkretnej sytuacji i sprawdzić, czy na drodze do celu nie stoją ograniczające przekonania.

Warto mieć na uwadze swoje prawdziwe potrzeby, a nie ślepo podążać za narzuconymi przez środowisko schematami. Dobrze jest mieć świadomość siebie, aby nie zmuszać się do działania na siłę, wbrew swej naturze. Dlatego, tak istotne jest wyciszenie, kontakt ze sobą (np. za pomocą medytacji, praktyki mindfuless), po to by lepiej poznać własne preferencje, predyspozycje i za nimi podążać. W dzisiejszym świecie, gdzie potrzeby kreowane są przez wielkie koncerny i social media, kultywowane są powierzchowne wartości, łatwo się zatracić i zapomnieć o prawdziwym JA.

Ewolucja przekonań

Domeną młodych pokoleń jest podważanie starych systemów myślowych swoich przodków. W ekstremalnych wypadkach wyraża się to poprzez różne rewolucje od emancypacji kobiet, takie samo traktowanie osób o różnym kolorze skóry, czy walka o równouprawnienie dla grup LGBT+. Przekraczanie starych ograniczonych systemów myślowych widoczne jest choćby poprzez ciągły postęp technologiczny – nie dałoby się tego osiągnąć, bez porzucenia starego systemu myślenia.

System przekonań ludzkości ewoluuje na przestrzeni lat, dzięki temu rozwijamy się i możliwa jest poprawa jakości życia. Zatem wydaje się to właściwy kierunek, zwłaszcza jeśli poparty jest wyższymi wartościami takimi jak egalitaryzm, brak uprzedzeń, znoszenie korupcji czy nieuczciwości. Należy jednak pamiętać, żeby wszelkie trendy i zmiany przekonań odnosić do siebie, swojej sytuacji i podchodzić do siebie z troską, wsparciem i świadomością, że nikt nie wie lepiej niż Ty sam, co jest dla Ciebie właściwe w danym momencie.

* „Racjonalna terapia zachowań – podręcznik terapii poznawczo-behawioralnej” Maxie C. Maultsby Jr

** „Wymień umysł na lepszy model” dr Joe Dispenza