Aby uważnie słuchać drugiej osoby dobrze zacząć od szczerej intencji i skierowania uwagi na odbiorcę. To, co wspiera uważne słuchanie (nie tylko innych, ale  też siebie) to wyciszenie myśli, zwolnienie tempa rozmowy, empatyczne nastawienie pozwalające na porozumienie płynące z poziomu serca, operujące językiem serdeczności i współczucia. Jest to sposób komunikacji zbliżający ku odczuwaniu emocji i potrzeb za nimi stojącymi (swoich i innych). Nazywany również porozumieniem bez przemocy (NVC), 4-etapowy proces komunikacji ułatwia słuchaczowi zwrócenie uwagi na najważniejsze obszary w rozmowie, które sprawiają, że druga strona konwersacji czuje się wysłuchana i zrozumiana. 

W tym artykule przedstawię jak wykorzystać NVC do uważnego słuchania siebie i innych. Podam również kilka praktycznych technik wspierających słuchanie oraz wyjaśnię postawy je utrudniające.

Świadoma komunikacja w praktyce – model NVC 

Prosty model NVC wspiera świadomą komunikację. Jest on oparty na 4 krokach i wymaga nauki skupiania uwagi na następujących obszarach:

1. na tym, co spostrzegamy (konkretne spostrzeżone przez nas działania, które wpływają na nasze samopoczucie)
2. co czujemy (jak czujemy się w obliczu tego, co spostrzegliśmy)
3. czego potrzebujemy (potrzeby, wyznawane wartości, pragnienia itp., z których wypływają nasze uczucia) oraz
4. na kierowanych ku innym ludziom prośbach (konkretne działania, o które prosimy, bo chcemy dzięki nim wzbogacić swoje życie).

Jednak, aby komunikacja przebiegała w zrównoważony sposób dla nadawcy i odbiorcy, w powyższym modelu wyróżnia się dwie fazy:

1. Szczere wyrażanie siebie poprzez cztery powyższe elementy.
2. Empatyczny odbiór za pośrednictwem tych samych czterech elementów.

Zatem z jednej strony w komunikacji istotne jest skupienie na sobie, własnych doznaniach oraz potrzebach tak, by poczuć zrozumienie i empatię dla siebie. Z drugiej strony konieczne jest (często mimo chęci reagowania w rutynowy sposób lub pod wpływem emocji) zrozumienie uczuć i sytuacji drugiej osoby oraz wyjście im naprzeciw poprzez zbadanie, jej potrzeb.

Empatyczne wsłuchanie się w drugą osobę otwiera możliwości do komunikacji pełnej zrozumienia i wsparcia, przez co ułatwia zażegnywanie nieporozumień i konfliktów. 

Celem takiej komunikacji jest wzbogacenie życia obu stron poprzez spełnianie ich potrzeb. Często zapominamy, że za każdym zachowaniem stoi jakaś potrzeba, to ona motywuje do działania. Stąd też, w komunikacji, tak istotne jest dążenie do odkrywania potrzeb, aby w pełni zrozumieć sytuację i postawę drugiej strony (zamiast ją oceniać i krytykować, co prowadzić może do utraty dobrych relacji). 

Sformułowania pomocne do praktycznego zastosowania NVC

Bazując na 4 krokach NVC sposób formułowania komunikatów polega na następującym schemacie: 

• „Kiedy widzę (słyszę)… to czuję się… bo chcę (mam potrzebę, jest dla mnie ważne)… a zatem czy zechciał(a)byś…”.
• Pomocne może okazać się w początkowej fazie stopniowe wprowadzanie komunikatów badających potrzeby i uczuciach: ”Czuję się …., bo chcę (mam potrzebę, jest dla mnie ważne, aby)…”.

 Powyższy schemat w odniesieniu do drugiej osoby wygląda następująco:

• „Czy kiedy widzisz (słyszysz) … to czujesz się … bo chcesz (masz potrzebę, jest dla ciebie ważne) … a zatem chciał(a)byś, abym…”
• „Czy czujesz się …, bo chcesz (potrzebujesz, jest dla ciebie ważne)…”.

Przykłady oraz szczegółowy opis 4-kroków NVC opisuję tutaj.

Znając ten sposób komunikacji łatwiej koncentrować się w rozmowie na tych obszarach, które przyczyniają się do lepszego zrozumienia obu stron i tym samym bardziej świadomego słuchania zarówno siebie jak i swego rozmówcy. Warto zaznaczyć, że sposób komunikacji NVC polega na przyswojeniu sobie nawyku myślenia i mówienia w kategoriach uczuć i potrzeb:

“W miarę jak dzięki NVC pozbywamy się starych nawyków, które w zetknięciu z krytyczną oceną dotychczas kazały nam się bronić, wycofywać lub atakować; zaczynamy widzieć w nowym świetle zarówno samych siebie, jak i innych ludzi, a także nasze intencje i wzajemne związki. Opór, postawa obronna i gwałtowne reakcje pojawiają się coraz rzadziej. Kiedy skupiamy się na jasnym wyrażaniu spostrzeżeń, odczuć i potrzeb, zamiast na stawianiu diagnoz i osądzaniu, odkrywamy głębię własnego współczucia. Ponieważ z punktu widzenia NVC ogromnie ważne jest słuchanie – zarówno samego siebie, jak i innych – z czasem budzi się szacunek, uwaga i empatia, a także wzajemna chęć dawania z serca.” – M.B. Rosenberg

W praktyce rzadko kiedy stosujemy świadomą komunikację. Nie sprzyja temu szybkie tempo życia, działanie pod presją czasu, nastawienie na osiągnięcia i zadania do wykonania. W pośpiechu mamy tendencję do posługiwania się nawykowym i automatycznym sposobem mówienia. Jednak, to w jaki sposób komunikujemy się ma duży wpływ na relacje jakie tworzymy w życiu (zarówno ze sobą jak i z innymi). 

Jeśli sposób komunikacji jest mało uważny (nie uwzględnia uczuć i potrzeb), odzwierciedla się to w relacjach, które stają się bardziej powierzchowne, jakby mechaniczne. Sposób komunikacji oparty na empatii, większej świadomości siebie wspiera tworzenie bardziej trwałych, spełnionych relacji, bazujących na wzajemnym szacunku i zaufaniu.

Praktyczne techniki wspierające uważne słuchanie

Poniżej zamieszczam dodatkowo kilka sposobów wspierających uważne słuchanie: 

Jakich zachowań unikać w komunikacji?

Co może blokować właściwe słuchanie. Poniżej przykłady wraz z komunikatami.

Rodzaje komunikatów wskazujące na obronę: